21. Verwante instrumenten

De maan kan op een heldere nacht een duidelijk zichtbare schaduw geven op een zonnewijzer. Die kan dan tevens als maanwijzer fungeren. Tijdens volle maan is het tijdsverschil met de zon 12 uur. Bij een zonnewijzer met gebroken uurtelling (tweemaal van 1 tot 12) kan direct de tijd afgelezen worden. Anders moet er 12 uur bij de aflezing opgeteld of ervan afgetrokken worden. De maan verliest per dag ca. 50 minuten op de zon. Voor en na volle maan moet de aflezing met het aantal dagen verschil maal dit bedrag gecorrigeerd worden. Een speciaal ontworpen maanwijzer heeft deze correcie ingebouwd.

Een nocturnaal of sterrenklok maakt gebruik van de stand van de sterren om de tijd te bepalen. Daarvoor is het nodig om de datum te weten, want ten opzichte van de zon lopen de sterren per dag bijna 4 minuten sneller rond. Na het instellen van de datum wordt het instrument op de Poolster gericht en wordt een wijzer naar een bepaalde ster gedraaid, bijvoorbeeld de helderste ster van de Grote Beer. Dan kan de tijd bij de wijzer worden afgelezen.

De binnenring van het nocturnaal wordt op de datum ingesteld. Je kijkt door het gat naar de Poolster en draait de arm naar de twee helderste sterren van de Grote Beer. De afgelezen tijd is 4 uur.